Tuvalet eğitimi, çocuğun ebeveynlerinden yardım almadan ve hatırlatılmasına ihtiyaç duymadan kendi başına çiş veya kakasını tuvalete yapabilme becerisini edinmesidir. Bu eğitimin kazanımı çocuğun bireyselleşmesi, kendi başına bir şeyleri yapabilme hissini deneyimlemesi ve bağımsızlaşması noktasında çocukları güçlendirmektedir.
Tuvalet Eğitimine Kaç Yaşında Başlanmalıdır?
Çocuğun tuvalet eğitimine başlanması için gerekli fiziksel ve psikolojik gelişime ulaşması gerekmektedir. Fiziksel gelişimden kast edilen anüs ve mesane kaslarının çiş ve kakayı tutabilme kapasitesine ulaşması anlamına gelmektedir. Bir çocuğun rektum ve anüs kaslarının gelişmesi ortalama 18. ay civarını bulurken mesane ve üretra kaslarının gelişmesiyse yaklaşık 24. ay civarını bulabilmektedir. Tabii ki burada bireysel farklılıklar söz konudur. Kimi çocuk fiziksel olarak tuvaletini tutabilme gücüne daha erken ulaşırken kimisi daha geç ulaşabilmektedir. Genellikle bu yaşlardan önce eğitime başlamak aslında bu sebeple önerilmemektedir. Kas gelişimini tamamlamamış bir çocuğa tuvalet eğitimi vermek fiziksel sıkıntılara ve ilerleyen dönemlerde alt ıslatma problemlerine neden olabilmektedir. Bunun yanında çoğu çocuk bu dönemde kendini ifade edebilir noktaya gelmektedir. Bu nedenle çişi veya kakası olduğunu ve bunu tuvalete yapmak istediğini ebeveynlerine söyleyebilecek durumdadır.
Peki, tuvalet eğitimi için gerekli psikolojik gelişim neleri gerektirmektedir? Freud, çocukların 1,5-3 yaşları arasındaki dönemine anal dönem demiştir. Anal dönem denme sebebi az önce de bahsettiğim gibi bu dönemde çocuklara tuvalet eğitimi veriliyor olmasıdır. Yani buradan çıkarılacak sonuç, çocuk 18. aydan itibaren eğitime hazır olmasına rağmen çocuğun psikolojik gelişimine göre 3 yaşa kadar tuvalet eğitiminin edinilmesi aslında sağlıklıdır.
Anal dönemin diğer bir önemli özelliği çocuğun kendi kendine bir şeyler yapma isteği, bağımsız davranma isteği, kendi bedenine ve eşyalarına fazlasıyla sahip çıkıyor oluşudur. Bu dönemde çoğu ebeveyn çocukların ağzından “Hayır, ben yapacağım.”, “Ben kendi başıma yapabilirim.”, “Sen karışma.” gibi cümleler duyabilmektedir. Çünkü çocuk bireysel ve özgürce bir şeyleri yapabildiğini görmek ister. Bu noktada ebeveynler çocuğun çişini veya kakasını tuvalete yapmasını istediğinde çocuklar buna karşı çıkabilmektedir. Bunun sebebi kakanın veya çişin çocuğa ait bir beden parçası olarak görülmesidir ve her çocuk bundan kolayca vazgeçememektedir. Ayrıca şimdiye kadar ebeveynlerin isteklerini sorgusuzca yerine getirmeye çalışan çocuk aynı gücü (Kakamı istediğim yerde istediğim zaman yaparım. Bu benim kontrolümde ve siz bana ilk kez hiçbir şekilde karışamazsınız.) ebeveynleri üzerinde kullanmaya çalışır. Anneler tuvalet eğitimi konusunda ısrarcı oldukça bazı çocuklar buna annenin ısrarından daha yoğun bir inatla yanıt verebilmektedir. Bu yüzden özellikle ebeveyn tutumları bu süreçte önem arz etmektedir. Tuvalet eğitiminin sıkı veya sert verilmemesi ve çocuğa bu konuda anlayış gösterilmesi önerilmektedir.
Çocuğun Tuvalet Eğitimine Hazır Olduğunu Gösteren Belirtiler Nelerdir?
- Gün içinde 2 saatten fazla bezde kuruluk gözlenmesi,
- Çocuğun düzenli çiş ve kaka yapmaya başlaması,
- Oturma, çömelme gibi hareketleri rahatça yapabilir hale gelmesi,
- Bezinin ıslaklığı ve kuruluğunu ayırt edebilmesi,
- Tuvaleti olduğunu söyleyebilmesi ve komutları anlayabilmesi,
- Kaka ya da çişinin geldiğini fark edebilmes,
- Islak beze katlanamaması, çıkarılmasını istemesi,
- Bir süre tuvalette oturabilmesi ve buna izin vermesi,
- Başka çocukların nasıl tuvalete girdiğini izlemek istemesi,
- Çişi veya kakası geldiğinde bir yerlere saklanıp yapmaya çalışması,
- Tuvaleti geldiğinde eliyle bezini tutması vb.
Çocuğa Tuvalet Eğitimi Nasıl Verilmelidir?
Çocuğun tuvalet eğitimine hazır olduğu düşünülüyorsa eğitim sürecine başlanabilir. Bu aşamada öncelikle çocuğa büyüklerin tuvaletlerini nereye yaptığı anlatılmalıdır. Bu masallar, evcilik oyunu içerisinde bebeğin kakasının veya çişinin tuvalete yaptırılması, tuvalete giden insanların görülüp bunlar hakkında konuşulması şeklinde desteklenebilir. Sonrasında çocuk tuvalet eğitimine istekli olursa birlikte gidip tuvalette kullanılacak malzemelerin renk veya model seçiminin çocuk tarafından yapılması sağlanabilir. Ayrıca tuvalet veya lazımlığın bulunduğu yere tuvalet hikâyelerinin olduğu kitaplar, duvara tuvalet yapan çocukların resimleri yapıştırılabilir. Sonrasında tuvaletin nasıl kullanılacağı çocuğa anlatılmalıdır. Başlangıçta uyandıktan sonra, yatmadan önce ve yemekten 15-20 dakika sonra tuvalete gidip 5-10 dakika tuvaletin yapılması beklenilebilir. Bu aşamada sabırlı ve destekleyici yaklaşım çok önemlidir. Çocuk tuvaletini yapmayı başardığında küçük ödüllendirmeler işe yarayacaktır.
Bu süreçte ebeveynlerin en çok düştüğü hata gündüz tuvalet eğitimi verilirken gece bez bağlamak veya evde eğitim verilirken dışarı çıkıldığında bezi tekrar bağlamaktır. Çocukta bir davranışın şekillenmesini istiyorsak öncelikle istikrarlı ve tutarlı davranmalıyız. Aksi taktirde çocuğun kafası karışacak ve belki bezden kopamayacaktır. Son olarak bu süreçte ufak kazaların yaşandığı görülebilmektedir. Bu noktada çocuk utandırılmamalı, böyle şeylerin yaşanabileceği ona anlatılmalı ve kesinlikle çocuk cezalandırılmamalı veya ona kızılmamalıdır.
Tabii ki tuvalet eğitimiyle ilgili konuşulacak konular bunlarla sınırlı değildir. Tuvalet eğitimi kapsamlı, ebeveynlerin davranış ve tutumlarında hatalar barındırabilen bir süreçtir. Ebeveynlerin eğitim sürecinde zorlanması halinde bir psikolog görüşü etkili olacaktır. Bu sebeple konuyla ilgili ayrıntılı bilgi almak, destek almak veya randevu talebinde bulunmak için iletişim adreslerinden bana ulaşabilirsiniz.
Klinik Psikolog
Bengisu Eğridere
YORUM YAZIN